Genderklik
voor jongens
lesmateriaal

Gebruiksaanwijzing

Dit deel is bedoeld voor jou als leerkracht om je te ondersteunen in het gendergevoelig (rekening houden met genderverschillen) of gender-transformatief (actief stimuleren van meer gendergelijkheid) werken met je leerlingen.

Het functioneert als een menukaart met verschillende modules waaruit je kan kiezen of die je kan combineren. De modules zijn uitgewerkt als inspiratiekaarten die niet noodzakelijk een hele les tot in de puntjes uitwerken. We kiezen bewust voor deze aanpak omdat we je creativiteit willen stimuleren en je de vrijheid willen geven om het materiaal te gebruiken zoals jij dat wil, in jouw specifieke context.

Onze modules bevatten suggesties, oefeningen, ideeën die je allemaal op flexibele wijze kan toepassen als aparte les of als losse oefeningen in een les. Waar mogelijk geven we aanwijzingen over hoe je het materiaal optimaal kan gebruiken, rekening houdend bijvoorbeeld met het type onderwijs en de leeftijd van de leerlingen.

Heb je zelf interessant materiaal, oefeningen of ervaringen die je wil delen? Laat het ons weten, we voegen je suggesties graag toe aan ons pakket!

De boodschap

Als je aan de slag wil gaan met gender dan is het belangrijk om je je bewust te zijn van je boodschap. Formuleer voor jezelf heel duidelijk en precies de boodschap die je wil meegeven aan de leerlingen, maar laat natuurlijk toe dat de leerlingen tijdens de sessies hun eigen betekenis toevoegen. Het is net in de interactie tussen jouw boodschap en hun lezing ervan dat er wederzijds begrip kan ontstaan. Dat kan leiden tot een meer constructieve houding van de leerlingen naar zichzelf als jongen of meisje en naar de anderen. Zo kunnen ze genderstereotypen stilaan loslaten en gendergelijkheid in praktijk brengen.

Voor onze genderinterventies in de scholen werkten we een kader uit waarbij we de gelaagde boodschap linken aan de verschillende oefeningen die je kan doen om dat specifieke laagje van de boodschap te illustreren:

De enquête

Doel van de oefening

De doelstelling van dit instrument is de leerlingen aan den lijve te laten ondervinden hoe genderstereotypen functioneren. Ze krijgen een aantal eigenschappen voorgeschoteld met de vraag of die eerder bij meisjes dan bij jongens horen, dan wel neutraal zijn. Op de keerzijde van het blad moeten ze bekijken in welke mate deze eigenschappen ook op hen zelf van toepassing zijn. Het contrast tussen het algemene beeld – waar genderstereotypen heel makkelijk hun opwachting maken – en het beeld van een specifieke persoon is een uitstekende eye-opener voor de jongeren.

Beschrijving

Voorbereiding:

• Maak voldoende recto-verso kopieën van het enquêteformulier voor je leerlingen.

De enquête invullen:

• Deel de enquête uit aan de leerlingen met de boodschap dat jullie een oefening gaan maken over genderstereotypen.
• Maak hen attent op het feit dat er een voorzijde en een achterzijde is: de voorzijde gaat over hun algemene indruk, de achterzijde gaat over henzelf. Vraag hen beide zijden in te vullen, maar benadruk ook dat ze niet verplicht zullen zijn om alle antwoorden te delen met de groep. Je kan daarbij ook vermelden dat er geen juist of fout antwoord is, maar dat het om hun antwoord gaat. Ze mogen trouwens de formulieren zelf bijhouden!
• Overloop de verschillende eigenschappen die in de enquête opgesomd staan; soms is de betekenis van vb. coöperatief (ingesteld zijn op samenwerken) niet onmiddellijk duidelijk.
• Geef hen een 5tal minuten om de enquête in te vullen. Verzeker je ervan dat ze de achterzijde niet vergeten.

Debriefing van de oefening:

• Vraag de leerlingen vervolgens te vertellen over hun ervaringen bij het invullen van de enquête: wat stellen ze vast? Was er een verschil tussen voorzijde en achterzijde? Was het makkelijk om de algemene indruk die er bestaat over bepaalde eigenschappen te herkennen? Of hadden ze geen zin om zich daardoor te laten leiden en vonden ze de eigenschappen vaak neutraal? Laat iedereen op haar of zijn manier even aan het woord. Soms vinden de leerlingen het moeilijk om de achterzijde in te vullen en in te schatten in welke mate de eigenschappen ook voor hen van toepassing is. Het belangrijkste is dat in deze uitwisseling naar boven komt dat er algemene genderstereotypen bestaan in onze samenleving die vaak niet blijken te kloppen als je ze toepast op echte personen.
• Je kan de oefening afronden met een synthese van wat er allemaal gezegd is. Hierbij is het ook belangrijk om te benadrukken dat genderstereotypen veranderlijk zijn, veel nadelen hebben en dat ze in geen geval iets zeggen over ons als persoon: of ze nu kloppen of niet bij onze manier van jongen- of meisje-zijn, we mogen er zijn zoals we zijn!

Materiaal

Het enquête formulier kan je hier downloaden (pdf).

Gender?

Vooraleer we met jongeren gaan praten over mannelijkheid en vrouwelijkheid en hoe die concepten hen ook persoonlijk beïnvloeden, is het goed om hen het verschil te leren kennen tussen gender en sekse, of er nog eens op terug te komen. Heel wat sociale (gender) verschillen tussen vrouwen en mannen worden immers nog al te vaak als ‘natuurlijk' en dus onveranderlijk beschouwd.

Het Gender spel

Doel van de oefening

• Inzicht in het onderscheid tussen sociale verschillen tussen vrouwen en mannen (gender) en biologische verschillen (sekse)
• Dit inzicht leren toepassen op de verschillen tussen vrouwen en mannen die we rondom ons zien en die we in onderzoek tegenkomen

Beschrijving

Stap 1: de gender race

• Vertel de leerlingen dat jullie een leuke oefening gaan doen waarvoor je 2 groepjes van telkens 3 vrijwilligers nodig hebt.
• Elk groepje heeft een flip-chart met een stift of een stuk van het bord met een krijtje; de twee groepjes staan enkele meters op afstand van elkaar zodat ze tijdens de oefening niet teveel gaan spieken bij elkaar.
• Geef de twee groepjes de volgende instructies: "groep 1 tekent een vrouw, groep 2 tekent een man, iedereen werkt mee, jullie hebben 3', ga er dus vooral niet teveel over praten, teken!"
• Na de drie minuten mogen ze stoppen en zich terug bij de groep voegen. Vraag eerst aan de tekenaars of ze de oefening moeilijk vonden of net niet en waarom.
• Vraag vervolgens aan de anderen of de tekenaars hun werk goed gedaan hebben: kan je zien welke tekening een vrouw is en welke een man?
• Waaraan kan je dat zien? Laat ze zoveel mogelijk verschillen die te zien zijn op de tekeningen benoemen. Vraag hen vervolgens om alle verschillen op te noemen die biologisch zijn en omcirkel die in het rood op de tekeningen. Vervolgens vraag je hen alle culturele verschillen te benoemen en omcirkel die in het groen. Corrigeer hen indien nodig (bv. lang haar is niet biologisch maar cultureel bepaald, gezichtsbeharing is dan wel weer voornamelijk biologisch bepaald en komt veel vaker bij mannen voor).
• Vraag hen tenslotte om de correcte termen te plakken op de twee soorten verschillen: voor biologische verschillen gebruiken we de term sekse, voor sociale en culturele verschillen gebruiken we gender.

Stap 2: de gender test

• Dit tweede deel kan je inleiden als een test om te zien of het inderdaad altijd makkelijk is om het onderscheid te maken tussen gender en sekse.
• Je leest telkens een verschil voor en de leerlingen moeten dan kiezen of het om een gender- of een sekseverschil gaat, of over een combinatie van de twee. Je kan daarvoor groene en rode kaarten gebruiken waarmee ze individueel stemmen door ze omhoog te steken of je laat hen gewoon de hand opsteken terwijl je ‘gender', ‘sekse' of ‘beiden' zegt.
• Zijn ze het allemaal met elkaar eens, prima; is dat niet zo, ook goed want dan kunnen ze wellicht iets van elkaar leren!
• Vraag wie graag haar of zijn keuze wil toelichten. Ga vervolgens alle verschillende meningen na tot je een volledig beeld hebt van alle ideeën. Bevestig, vul aan of corrigeer de keuzes in de groep aan de hand van de informatie die je over het verschil in kwestie hebt. Van de meeste verschillen is er ondertussen wel een wetenschappelijk bewijs of het over gender dan wel sekse gaat. Dit is dus geen kwestie van opinie.
• Zorg ervoor dat op je lijstje ook verschillen staan waar mannen een nadeel van ondervinden.
• Vraag hen op het einde of ze zelf nog bepaalde verschillen willen bespreken.
• Je kan onze gendertest (pdf) gebruiken, of gebruik maken van de informatie op de genderklik website.

Stap 3: genderstereotypen reconstrueren

• Als afsluiter na de gender race & test, kan je met deze korte en simpele afsluiter illustreren dat genderstereotypen wel degelijk tussen de oren zitten:
• Vraag aan de groep om je een aantal typische dingen die ‘ze' zeggen over jongens: "jongens zijn…” en noteer het lijstje dat ze opnoemen bij de tekening van de man. Doe vervolgens het zelfde voor meisjes: "meisjes zijn…”
• Meestal krijg je voor de jongens ongeveer iets als: stoer, sterk, vuil, lui en agressief. Voor de meisjes krijg je ongeveer iets als: lief, mooi, proper, attent, slechte chauffeur…
• Vraag hen dan eens rond te kijken in de klas. Kloppen de lijstjes? Zijn alle jongens in de klas zo, en alle meisje in de klas zus?
• Je kan afsluiten met de vaststelling dat de lijstjes eenvoudige reflecties zijn van de diep ingesleten stereotypen over meisjes en jongens die we allemaal heel goed kennen en die we heel makkelijk kunnen formuleren, terwijl ze in de concrete realiteit, als het gaat over mensen van vlees en bloed, nauwelijks kloppen.

Materiaal

• Onze gendertest
• Genderklik website

Stereotypen over mannen in reclame

Genderstereotypen zijn volop aanwezig in reclame en dat heeft invloed op ons: we gebruiken ze – veelal onbewust - om ons gedrag en onze identiteit op af te stemmen én we leggen ze vaak onbewust aan anderen op.

De reclamesector maakt bewust gebruik van genderstereotypen omdat ze heel herkenbaar zijn en dus handig om snel met het publiek te communiceren en producten verkocht te krijgen. Het vrouwelijke lichaam wordt te pas en te onpas gebruikt, maar ook meer en meer het mannelijke lichaam. Producten die gericht zijn op mannen worden anders verpakt en krijgen zoveel mogelijk een stoer en sterk imago mee (van shampoo tot yoghurt en frisdranken).

Doel van de oefening

• Genderstereotypen over mannen in reclame leren herkennen
• Inzicht krijgen in hoe je jezelf kan beschermen tegen de invloed van deze genderstereotypen

Beschrijving

Je kan op verschillende manieren rond reclame werken:

• Klassikaal: samen een presentatie bekijken van stereotiepe reclamefilmpjes en affiches en bespreken
• Individueel of groepswerk: leerlingen gaan zelf op zoek naar stereotiepe beelden van mannen in reclame en brengen die mee naar de les om ze aan elkaar te tonen en te bespreken
• Individueel of groepswerk: leerlingen maken een collage van beelden over mannen uit een verzameling tijdschriften (of zoeken online indien er voldoende PC's beschikbaar zijn) en bespreken welke ze positief vinden en welke negatief en waarom.

Materiaal

Als je zelf een presentatie van stereotiepe reclame beelden over mannen wil samenstellen dan kan je zelf een aantal tijdschriften doornemen die bedoeld zijn voor een mannelijk publiek of voor een gemengd publiek.

Je kan voor mooie voorbeelden ook terecht op de site van blog van Asha Ten Broeke Museum voor huis-, tuin- en keukenseksime.

Op YouTube kan je heel veel reclamefilmpjes terugvinden, waaronder ook die van Coca Cola. Hun marketing strategie is heel specifiek naar ofwel mannen (Cola Zero) of vrouwen (Cola Light) gericht, waarbij de marketeers heel bewust genderstereotypen gebruiken of ermee spelen. Ook Remia barbecue saus heeft een hele sprekend filmpje.

Stereotypen over mannen in films, tv-series en games

Ook tv-series en games zitten vol genderstereotypen. En daar betalen we een prijs voor: onderzoek wijst uit dat hoe meer jongeren aan deze stereotypen worden blootgesteld, hoe stereotieper ze zelf gaan denken. Het is dus belangrijk dat jongeren bewust worden van de genderstereotypen in de reeksen en games die ze dagelijks bekijken zodat ze de invloed ervan op hun identiteit kunnen afremmen.

Crystal Smith ontwikkelde in haar boek The Achilles Effect. What Pop Culture is Teaching Young Boys about Masculinity (2011) een typologie van mannelijke stereotypen in populaire media. Deze oefening maakt hier gebruik van.

Doel van de oefening

• Genderstereotypen over mannen in series en games leren herkennen
• Inzicht krijgen in hoe je jezelf kan beschermen tegen de invloed van deze genderstereotypen

Materiaal

• Foto's van populaire films, tv-series, zangers en games kan je vinden op Google afbeeldingen. Wij gebruikten o.a.:

  Tv-series	Films	Zangers	Games
  The Simpsons Two and a Half Men FC De Kampioenen The Big Bang Theory Glee The Walking Dead Breaking Bad Modern Family	Pirates of the Caribbean Twilight Harry Potter Star wars Kick-ass Meet the Parents	Stromae 50Cent	Grand Theft auto Assassin's Creed Battlefield

  Het is belangrijk dat de leerlingen de series en films kennen en de populariteit van deze series en films verandert snel. Het is dan ook ideaal om de leerlingen zelf een tweetal foto's mee te laten brengen – of op te zoeken – van mannelijke personages uit hun favoriete films, series of games of van hun favoriete zanger.

• We maakten een beknopte hand-out klaar met de mannelijke typetjes (pdf) van Crystal Smith en een aantal interessante vaststellingen uit het onderzoek.

Beschrijving

Introductie over de typetjes uit The Achilles Effect

• Teken het overzicht van de mannelijke typetjes in populaire media volgens Crystal Smith op het bord of deel de hand-out uit en bespreek de typetjes kort met de leerlingen om na te gaan of ze er allemaal dezelfde invulling aan geven.
• Benadruk hierbij dat het belangrijk is niet in de val te trappen: het is niet de bedoeling dat jongens zich hieraan spiegelen, maar net dat ze inzien hoe eendimensionaal en ‘giftig' deze stereotypen wel kunnen zijn. Het zijn geen echte mensen, maar karikaturen die ons best niet als voorbeeld dienen, zelfs al hebben ze een hoge amusementswaarde.
• Wijs hen erop dat je bij series soms een interessante evolutie van personages ziet, waarbij ze minder eendimensionaal worden en meer van vlees en bloed. Zo werd een echte pestkop in Glee uiteindelijk een van de meest positieve mannelijke personages die opkomt voor anderen.

Klassikale werkvorm:

• Je kiest een aantal sprekende voorbeelden en je toont de foto's van de mannelijke personages aan de klas.
• Herkennen ze een typetje uit The Achilles Effect?
• Vraag telkens wat ze positief en wat ze negatief vinden aan het personage en of ze er zelf een voorbeeld aan zouden nemen (voor de jongens) en of ze dat leuk zouden vinden bij jongens (aan de meisjes).

Groepswerk:

• Indien je klas gewend is aan groepswerk, dan kan je werken met een aantal vragen die de leerling in groep moeten beantwoorden en daarna aan de rest van de klas mogen presenteren.
• Laat elke of enkele leerlingen een foto kiezen uit het materiaal indien ze niet zelf voor materiaal hebben gezorgd
• Laat hen in kleine groepjes de gekozen personages aan elkaar voorstellen en bespreken.
• Na deze eerste ronde kiezen ze er één heel sprekend personage uit dat ze verder bespreken aan de hand van volgende vragen:
  • Herkennen jullie een typetje – of meerdere typetjes - uit The Achilles Effect?
  • Vinden jullie het personage stereotiep of eerder roldoorbrekend (leg daarbij indien nodig kort uit dat roldoorbrekend staat voor op een andere manier man zijn, vb. mannen die ook zorgen voor anderen, emoties tonen etc.)
  • Elke groep brengt verslag uit over hun groepswerk aan de rest van de klas. Hierbij is het belangrijk alle bevindingen te valoriseren en waar nodig bij te sturen.

Impact van genderstereotypen

Brainstorm over de negatieve impact van genderstereotypen in aparte meisjes- en jongens groepen.

Doel van de oefening

• De negatieve impact van genderstereotypen op meisjes én jongens kennen en begrijpen
• Inzicht krijgen in wat er nodig is om de impact van genderstereotypen te beperken

Voor wie

Dit is de enige oefening waarbij je met meisjes en jongens apart kan werken. Of dat een goed idee is of net niet hangt wat af van jouw klas. Jongeren duwen elkaar in gemengd gezelschap vaal in stereotiepe gedrags- en denkpatronen, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn. De aanwezigheid van de andere sekse is genoeg om een aantal genderstereotiepe reacties uit te lokken. Het gaat hier ook over een gevoelig onderwerp: de negatieve impact van genderstereotypen. Heel wat jongeren vinden het makkelijker om hierover in aparte groepen te spreken.
Bovendien kan het voor jongeren ook een interessant experiment zijn. We raden je dan ook aan om hen expliciet te vertellen waarom de groep voor deze oefening wordt gescheiden. Vraag hen wat ze daar van vinden en hoe ze dat ervaren. En laat de jongens en meisjes er achteraf in een volgende les ook even met elkaar over praten.

Opgepast! Aparte groepen zijn op zich geen garantie dat elke jongere zich ook vrij en comfortabel genoeg voelt om openlijk voor haar of zijn mening uit te komen. Jongens bewaken elkaars normen en ideeën rond mannelijkheid evengoed in aparte jongensgroepen, net als meisjes ook onderling normen rond vrouwelijkheid zullen onderhouden. Het blijven bovendien op andere vlakken hele diverse groepen waar ook nog andere sociaal wenselijke effecten het gesprek kunnen beïnvloeden.
Wat je wel hebt in aparte meisjes/jongens groepen zien we vaak een grotere openheid om over de andere sekse te praten en dat is bij deze oefening net heel verrijkend.

Beschrijving

• Vooraf deel je de groep op in twee aparte groepen: meisjes en jongens. Je hebt voor de oefening 1 lesuur nodig. De andere groep kan ondertussen een andere opdracht uitvoeren. Het is ook mogelijk om samen te werken met een collega en twee klassen samen te voegen. Terwijl jij bijvoorbeeld met alle jongens van de twee klassen deze oefening uitvoert, kan je collega hetzelfde doen met de meisjes.
• Leg de bedoeling van de oefening uit: het in kaart brengen van alle negatieve effecten van genderstereotypen op meisjes en jongens.
• Herhaal eventueel nog eens kort de vaststellingen die je al in andere lessen over dit onderwerp met hen hebt gemaakt (zie ook het overzicht in De boodschap):
  1. Mannen en vrouwen verschillen op twee manieren van elkaar: sekse is bepaald door de natuur, gender door onze cultuur. Typisch voor gendernormen is dat ze veranderen, maar onze – onbewuste – ideeën veranderen minder snel: stereotypen stroken dus heel vaak niet met de realiteit.
  2. Genderstereotypen zijn erg aanwezig in de media en hebben invloed op ons: we gebruiken ze om ons gedrag/identiteit/levenskeuzes op af te stemmen én we leggen ze vaak aan anderen op.
  3. Genderstereotypen hebben voordelen (je weet ongeveer waar je je aan kan verwachten, het zijn een soort richtingaanwijzers voor het bij de groep horen) maar ook veel nadelen zowel voor meisjes als voor jongens.
• Deel het bord in twee en laat hen kiezen met welk groep ze willen beginnen: meisjes of jongens
• Laat hen vervolgens brainstormen over de negatieve effecten van genderstereotypen en noteer hun ideeën op het bord.
• Blijf gedurende deze oefening bewust nieuwsgierig naar hun ervaring en mening en ontvang hun suggesties zo open en oordeelvrij mogelijk. Jouw rol als animator in deze oefening is hen helpen het plaatje te structureren en vervolledigen, zodat het resultaat minstens de elementen in onderstaande tabel bevat (zie verder bij materiaal).
• Als ze klaar zijn met de eerste groep, doe de oefening dan op dezelfde manier met de tweede groep
• Als ze met beide groepen klaar zijn, vraag hen dan om eens naar het geheel te kijken en hun spontane reacties te geven.
• Vervolgens kan je hen vragen welke effecten er voor hen weg mogen bij hun groep. Wat moet er daarvoor gebeuren?
• Tenslotte kan je hen vragen op welke manier zij een positieve rol kunnen spelen bij het verminderen van de negatieve impact van genderstereotypen op de andere sekse.

Materiaal

Overzicht van de belangrijkste negatieve effecten van genderstereotypen:

Onze ervaring met deze oefening

Deze oefening maakt heel wat los bij de jongeren. De negatieve impact van stereotypen of meisjes is eigenlijk over het algemeen heel goed gekend. De meisjes willen dan ook meestal van alle negatieve effecten af. De negatieve impact op jongens is wat minder gekend en soms hebben de groepen wat hulp nodig om alle belangrijke elementen die in de tabel zijn opgenomen, in kaart te brengen. De jongens zijn ook niet zo happig op het schrappen van deze negatieve effecten: vaak willen ze wel langer leven, maar ze maken zelf niet altijd de link met bijvoorbeeld een gezondere levenshouding en het omgaan met emoties en frustraties. De meisjes ervaren vaak een soort machteloze woede als ze al die negatieve effecten op een rijtje zien staan.
De jongens lijken zover nog niet en lijken vooral nog bang om hun mannelijkheidsideaal op te geven. Wie zijn ze dan nog? De meisjes op hun beurt schrikken wel eens van alle negatieve effecten op de jongens en beseffen soms voor het eerst dat zij daar ook een rol in spelen.

Laat onze ervaring echter niet in de weg staan van jullie groepsproces: misschien denkt jouw klas er wel helemaal anders over.

De ideale man

Interactieve groepsoefening over verwachtingen wat betreft de ideale man

Doel van de oefening

• Jongeren confronteren met hun eigen stereotiepe verwachtingen over mannelijkheid
• Inzicht stimuleren dat jongens nooit aan alle verwachtingen - die van anderen en die van zichzelf - over hun mannelijkheid kunnen voldoen

Voor wie

• Alle leeftijden, alle schooltypes
• Gemengde groepen

Beschrijving

• Vraag aan de leerlingen om – anoniem - op een stukje papier 3 karakteristieken te noteren:
  • de jongens beschrijven de man die zij willen zijn
  • de meisjes beschrijven de ‘ideale' man; dat kan hun toekomstige partner zijn, maar mag ook de ‘ideale' man in het algemeen zijn
• Zorg ervoor dat het duidelijk is welke antwoorden van de jongens komen en welk van de meisjes: geef ze een andere kleur papier of laat ze het erbij noteren
• Wanneer ze daarmee klaar zijn, verzamel je alle papiertjes en sorteer ze (meisjes – jongens)
• Je kan de resultaten tussen twee lessen door verwerken of direct in de les samen met de groep:
  • Laat de groep kiezen met welke groep je begint
  • 1 persoon leest de briefjes voor, een andere noteert de karakteristieken op het bord: bij elke dubbele zet je een streepje achter de reeds genoteerde karakteristiek; zet ook gelijkaardige karakteristieken bij elkaar: vb. ‘groot' kan je samen zetten met ‘groter dan mij'; ‘slim' kan je samen zetten met ‘verstandig'; laat de groep beslissen over welke woorden bij elkaar horen
  • Doe hetzelfde voor de andere groep
  • Maak een top 5 van de meest voorkomende karakteristieken bij de jongens en vergelijk die met de top 5 bij de meisjes
• Ga een gesprek aan met de klas over de resultaten: wat stellen ze vast?
• Bij dit gesprek is het belangrijk dat de jongeren inzicht krijgen in het effect van hun stereotiepe verwachtingen. De bedoeling is niet hen schuldgevoelens aan te praten, maar wel hen te doen inzien dat ze toch nog niet zo ‘gelijk' denken en handelen als het over meisjes en jongens gaat.
• Je kan hen ook de vraag stellen welke partner, vriend of papa wil je later zijn (aan de jongens) of welke partner, vriend of vader van je kinderen wil jij graag later (aan de meisjes).
• Je kan afronden met de vraag waar het uiteindelijk echt om gaat: jezelf zijn en jezelf waarderen zoals je bent en de andere ook zichzelf laten zijn en hen waarderen om wat ze zijn. Of zien zij dat nog anders?

Onze ervaring met deze oefening

• In het deel Resultaten actie-onderzoek (pdf) beschrijven we onze eigen ervaring met deze oefening.

Materiaal

• Stukje papier per leerling
• Bord om te noteren

Sekse en gender: een gelaagde realiteit

In de eerste oefening van het lesmateriaal maken we het onderscheid tussen gender en sekse. Dat is broodnodig want er is heel wat spraakverwarring over gender:

• heel wat jongeren denken bij het woord gender in de eerste plaats aan genderdiversiteit en transgenders, alsof gender enkel iets vertelt over mensen waarbij de sekse en het gender niet op de traditionele manier samenvallen;
• een genderidentiteit wordt ook heel vaak samen gedacht met een bepaalde seksuele oriëntering: in die denkwijze valt mannelijkheid bijvoorbeeld samen met heteroseksualiteit.

Het is daarom belangrijk om jongeren wegwijs te maken in de gelaagdheid van sekse, gender en geaardheid en hen duidelijk te maken dat die lagen op vele manieren met elkaar kunnen gecombineerd zijn. Daarover bestaat uitstekend lesmateriaal dat beschikbaar is op het internet: Gender in de blender. Je kan het lesmateriaal integraal downloaden van Gender In De Blender.

Zij maken onderscheid tussen vier lagen:

1. Onze sekse door de natuur gegeven: man, vrouw of interseksueel
2. Onze genderidentiteit of hoe we ons vanbinnen voelen: vrouw, man, gemengd of neutraal
3. Onze genderrol of hoe we ons presenteren aan onze omgeving: man, vrouw, gemengd m/v of zonder
4. Onze seksuele oriëntering: hetero, homo, lesbisch, biseksueel of anders

In principe zijn bij een persoon alle combinaties tussen deze vier lagen mogelijk. Bij de seksuele oriëntering ‘anders' slaat vaak de verbeelding op hol; interessant is dat hierbij ook de groep aseksuelen hoort. Een goede 3% van de bevolking blijkt volgens recente studies weinig of geen belangstelling te hebben voor seks.

Heb je geen tijd om al het lesmateriaal door te nemen, dan kan je alvast aan de slag met deze eenvoudige puzzeloefening:

Beschrijving

• Noteer op aparte stukken karton alle woorden uit onderstaande tabel.
• Introduceer de oefening bij je leerlingen door ze te vertellen dat er verschillende lagen zijn in hun vrouwelijke/mannelijke identiteit.
• Laat je leerlingen rond een tafel staan waarop je al deze puzzelstukken door elkaar hebt gelegd, en vraag hen om de puzzel terug samen te stellen.
• Bespreek met hen wat het betekent dat deze lagen bij elke persoon eigenlijk los van elkaar staan (vb. niet alle homo's zijn vrouwelijk, niet alles lesbiennes zijn mannelijk, dat je als jongen van stereotiepe meisjesdingen houdt zegt niets over je seksuele oriëntatie, etc.)
• Stuur aan op het inzicht dat iedereen een beetje anders in elkaar zit en dat we in de eerste plaats heel tolerant moeten zijn tegenover onszelf zodat we ook tolerant kunnen zijn naar de anderen.
• Je kan afsluiten met het uitdelen van deze hand-out (pdf) waarin de leerlingen ook de referentie kunnen vinden van de site indien ze meer informatie hierover willen

Materiaal

Suggesties

Je kan ook op ervaren organisaties beroep doen om hierover les te komen geven zoals çavaria en Sensoa.

Jongens en emoties

Klopt het nog steeds dat jongens geen gevoelens mogen uiten? En wat zijn daar dan de gevolgen van? Deze oefening start met een groepsgedeelte en rondt af met een individueel evaluatiemoment.

Deze oefening is gebaseerd op het concept van de geweldloze communicatie van Marshall B. Rosenberg.

Doel van de oefening

• Inzicht in de functie van emoties
• Inzicht in de impact van genderstereotypen op de emotiebeleving bij jongens en mannen

Voor wie

• Alle leeftijden, alle schooltypes
• Kan in gemengde groepen, maar ook in aparte groepen; in aparte groepen kan bij de jongens het accent gelegd worden op hun individuele emoties, bij de meisjes kan het accent worden gelegd op hoe zij reageren op emoties bij jongens.
• De werkvorm waarin je het materiaal met de jongeren verwerkt, houdt best wel rekening met de mate waarin de leerlingen de werkvorm gewoon zijn. Voor groepswerk en het invullen van vragenlijsten merken we dat een klas gewend moet zijn zelfstandig en analytisch te werken en een hele tijd geconcentreerd te blijven op een bepaalde taak. We geven een aantal variaties mee in de beschrijving waaruit je de beste werkvorm kan kiezen die bij jouw klas past.

Beschrijving

Stap 1: brainstorm om het thema jongens en emoties in kaart te brengen

• Leg uit dat je samen gaat onderzoeken in welke mate het stereotype dat jongens geen gevoelens mogen tonen voor hun generatie nog klopt en wat de gevolgen er van zijn.
• Vraag aan de groep om te brainstormen rond de vraag welke emoties jongens openlijk tonen en welke niet. Ze kunnen dit doen in kleine groepjes, maar als de klas niet te groot is kan het ook met de hele groep samen.
• Noteer de twee lijsten op het bord.
• Start een klasgesprek aan de hand van volgende vragen: Wordt er anders gereageerd op gevoelens bij jongens en meisjes? Als we deze oefening met hun ouders zouden hebben gedaan zoveel jaren terug, zou het resultaat dan hetzelfde zijn geweest? Zijn de ideeën over jongens en emoties veranderd of net niet? Zullen ze in de toekomst nog veranderen? In welke richting willen ze graag dat het evolueert? Waarom?

Stap 2: uitleg over de functie van emoties

• Als we willen weten welke impact het negeren en wegduwen van bepaalde gevoelens heeft, moeten we eerst weten wat precies hun functie is.
• Vraag aan de groep waar volgens hen emoties voor dienen. Overloop vervolgens met hen de volgende punten; gebruik daarbij zoveel mogelijk hun eigen ideeën en manier van verwoorden. Je kan hierbij het overzicht van Behoeften en Gevoelens uitdelen aan de jongeren en gebruiken ter illustratie.
  • Vrouwen en mannen hebben dezelfde soorten gevoelens.
  • De sterkte van je gevoelens en de manier waarop je ze uit, verschillen van mens tot mens.
  • Gevoelens zijn boodschappers: ze vertellen je iets over je behoeften.
  • Als je behoeften vervuld worden heb je andere (meer positieve) gevoelens dan als je behoeften niet vervuld worden.
  • Gevoelens kan je al of niet uiten en delen met je omgeving.
  • Het erkennen bij jezelf van je gevoelens is zinvol om jezelf te leren kennen en op een constructievere manier in te spelen op je menselijke behoeften.
  • Het delen van gevoelens met je omgeving is zinvol om te kennen te geven in welke mate je behoeften al dan niet vervuld zijn; je omgeving kan dan beter inspelen op hoe jij je voelt en wat je precies nodig hebt. Door deze communicatie kan je ook te weten komen welke gevoelens er leven bij de mensen in je omgeving zodat jij daar beter rekening mee kan houden.
  • Het delen van je gevoelens met je omgeving zorgt niet alleen voor meer wederzijds begrip maar ook voor meer verbinding met elkaar waardoor je meer veerkracht ontwikkelt als individu en als groep in het omgaan met moeilijke situaties (vb. stress).
  • Conclusie: je gevoelens erkennen en ze in de mate van het mogelijke en op gepaste wijze delen met je omgeving is goed voor je eigen welbevinden en gezondheid, voor je relaties met de mensen in je omgeving en ook voor het welbevinden van de mensen in je omgeving, omdat jij dan ook in staat zal zijn beter op hun behoeften in te spelen.
• Nu ze dit allemaal weten, hoe schatten ze de gevolgen in van een genderstereotiep omgaan met gevoelens?
• Je kan in dit gesprek de link maken met een aantal genderverschillen die ook in de andere oefeningen aan bod komen:
  • Mannen wachten veel langer om naar een dokter te gaan als ze ziek zijn; als ze psychologische problemen hebben wachten ze veel langer vooraleer een psycholoog of therapeut te raadplegen. De gevolgen zijn daardoor vaak ernstiger.
  • Mannen plegen veel vaker zelfmoord dan vrouwen.
  • Mannen plegen veel vaker geweld op zichzelf (drank- en/of drugsmisbruik) en op anderen, waarschijnlijk omdat dat beter in het mannelijkheidsideaal past dan constructief omgaan met je gevoelens.
• Wat zouden ze graag veranderen en hoe? En wat kunnen ze zelf als jongens en meisjes daaraan bijdragen?

Stap 3: individuele evaluatie (dit deel is identiek en even relevant voor meisjes als voor jongens)

• Nodig de jongeren uit om aandachtig de lijst met behoeften en gevoelens te overlopen en na te gaan welke gevoelens ze herkennen bij zichzelf en welke niet. Wat zegt dat eventueel over hun vervulde en onvervulde behoeftes?
• Benadruk dat dit een persoonlijk gedeelte is en dat ze in geen geval verplicht zijn om hierover iets te delen.
• Overloop met de jongeren waar ze terecht kunnen indien ze hierover met vragen zitten: een goed gesprek met een intieme vriend of vriendin, hun ouders, de schoolpsycholoog of een andere vertrouwenspersoon, Tele-Onthaal, Holebifoon, Zelfmoordlijn…

Materiaal

• Lijst van Behoeften en Gevoelens (pdf)

Wat kunnen jongeren zelf doen

In het actie-onderzoek viel het ons op dat jongeren zich vaak machteloos voelen tegenover genderstereotypen. "Dat de populaire media en de reclame wereld bol staan van genderstereotypen, daar kunnen wij toch niets aan doen?" zo klonk het vaak. Deze machteloosheid moeten we doorbreken. Het is inderdaad zo dat we als individu niet altijd een grote invloed hebben op maatschappelijke fenomenen, maar we hebben in onze eigen directe omgeving vaak meer invloed dan we vermoeden. Bovendien dringen we nog veel vaker dan we beseffen onszelf en anderen genderstereotypen op. En daar kunnen we wel iets aan doen. Zoals Gandhi het al zei: Be the change you want to see in the world!

Doel van deze oefening

• Samen met de jongeren een strategie ontwikkelen om constructief met genderstereotypen om te gaan.
• De jongeren laten inzien op welke manier zij zelf een bijdrage kunnen leveren aan meer gendergelijkheid.

Voor wie:

• Alle schooltypes en leeftijden
• Gemengde groepen
• De werkvorm waarin je het materiaal met de jongeren verwerkt, houdt best rekening met in welke mate de leerlingen de werkvorm gewoon zijn. Voor groepswerk en het invullen van vragenlijsten merken we dat een klas gewend moet zijn zelfstandig en analytisch te werken en een hele tijd geconcentreerd te blijven op een bepaalde taak. We geven een aantal variaties mee in de beschrijving waaruit je de beste werkvorm kan kiezen die bij jouw klas past.

Beschrijving

• Vraag de jongeren een blad papier te nemen en eventjes tijd te nemen om individueel over volgende vragen na te denken en zo veel mogelijk ideeën te noteren:
  • Wat kan ik zelf doen om ervoor te zorgen dat genderstereotypen zo weinig mogelijk invloed hebben op mij?
  • Wat kan ik zelf doen om ervoor te zorgen dat genderstereotypen zo weinig mogelijk invloed hebben op de mensen in mijn omgeving?
• Geef de jongeren 5 à 10' de tijd en vraag hen dan om beurten om een idee dat je bij de twee vragen noteert op het bord. Ga hiermee door tot alle ideeën in de groep op het bord staan. Hebben ze ondertussen nog nieuwe ideeën gekregen die ze erbij willen voegen?
• Belangrijk bij de bespreking van de ideeën is dat de jongeren inzien dat er twee dimensies van zorg in een dergelijk aanpak zitten: zorg voor jezelf (in de zin van jezelf onvoorwaardelijk te aanvaarden zoals je bent of je nu in het genderstereotype past of niet) en anderzijds de zorg voor anderen (vanuit hetzelfde principe van onvoorwaardelijke aanvaarding ongeacht of ze het genderstereotiepe schoentje passen of niet). Niet alleen moeten ze erover waken zelf geen stereotiepe kwetsende opmerkingen te maken aan anderen, ze moeten een stapje verder gaan en anderen die dat wel zouden doen ook terecht wijzen. Je kan daarbij wijzen op de principes van het omgaan met pesten op school: daarbij gaat het niet alleen om slachtoffer en dader, maar ook om de omstaanders. Als je als omstaander pestgedrag opmerkt en niet tussenkomt, dan ben je deel van het probleem. Dat is bij genderstereotypering niet anders: anderen met stereotiepe opmerkingen terechtwijzen en uitlachen – stel je niet aan, je lijkt wel een meisje - is inderdaad ook een vorm van pesten. Als je dit opmerkt, moet je eigenlijk altijd duidelijk laten blijken dat je het met dergelijke opmerkingen niet eens bent.

Creatieve taken & opdrachten

The Good Men Project

De website van The Good Men Project draagt een interessante ondertitel: The conversation no one else is having. De website is een unieke verzameling van artikels, blogs en opiniestukken van journalisten, specialisten en gewone mannen en vrouwen over hoe een verlichte visie op mannelijkheid in de 21ste eeuw eruit zou kunnen zien.

De website is in het Engels; we beschikken momenteel niet over een vergelijkbare bron in het Nederlands. Maar dat kan ook een voordeel zijn: de website is een perfecte manier om ook in de Engelse les te werken rond gendergelijkheid.

Doel van de oefening

• De jongeren in contact brengen met vernieuwende invullingen van mannelijkheid in de 21ste eeuw

Voor wie

• Leerlingen met een goede basiskennis Engels

Suggesties

• Je bekijkt best eerst zelf de website om je ervan te gewissen dat de stukken geschikt zijn voor je klas.
• Je kan de leerlingen de opdracht geven om een werkstuk te maken over de website; er zijn verschillende thema's waaruit ze kunnen kiezen.
• Je kan de leerlingen vragen een interessant artikel over mannelijkheid mee te brengen naar de klas en een thematische speeddating organiseren:
  • Zet de tafels en stoelen in een grote kring of U vorm
  • Deel de klas in twee
  • De eerste groep neemt plaats aan de buitenkant, de tweede groep neemt plaats aan de binnenkant
  • Bij het eerste signaal stellen de leden van de eerste groep kort hun artikel voor aan de persoon die tegenover hen zit. De leden van de tweede groep luisteren en stellen eventueel vragen.
  • Bij het tweede signaal wisselen de rollen, ze blijven wel op hun plaats zitten.
  • Bij het derde signaal staan de leden van de tweede groep op en schuiven een stoel verder.
  • Zo kan je de speeddating helemaal afwerken tot iedereen aan iedereen wat uitleg heeft gegeven over haar of zijn artikel.
  • Laat iedereen om af te ronden iets vertellen over het artikel dat ze het interessantste vonden in de speeddating.
• Je kan de leerlingen ook een groepstaak laten maken in de vorm van een creatieve opdracht: mind-map of collage over mannelijkheid.
• Kritische bespreking van een opiniestuk.
• ...

Materiaal

• Website "The Good Men Project"
• de jongeren kunnen het project ook op Facebook ‘liken' en de artikels zo in hun newsfeed bekijken